RAPPORT - Wat als leraren het onderwijsbeleid mogen maken?

In het licht van de aanstaande verkiezingen zien we de straten gevuld met partijmilitanten en worden onze brievenbussen - of toch zeker onze sociale media - overspoeld met verkiezingspropaganda. Onderwijs is een centraal thema in vrijwel elk partijprogramma, waarbij vooral de gratis warme maaltijden in scholen een breed gedragen voorstel lijkt. Maar wat vinden leraren van al die beleidsvoorstellen voor onderwijs? Teacher Tapp Vlaanderen heeft een onderzoek uitgevoerd bij meer dan 1.000 onderwijsprofessionals om hun prioriteiten in onderwijsbeleid te achterhalen. De resultaten tonen een opmerkelijke consensus over de belangrijkste noden, die niet altijd overeenkomen met de klemtonen in het huidige onderwijsbeleid. We hopen dat de nieuwe beleidsmakers deze inzichten zullen gebruiken om leraren nauwer te betrekken bij het onderwijsbeleid.

1. Hoe gingen we te werk?

Het Teacher Tapp Team las de partijprogramma's grondig door en verzamelde alle beleidsmaatregelen met betrekking tot onderwijs. Dit leidde tot een verzameling van een twintigtal thema's. Daaruit hebben we een zorgvuldige selectie gemaakt. We lieten ons hierbij ook inspireren door klemtonen die stemtesten leggen, en keuzes die Teacher Tapp Nederland (TTNL) en Teacher Tapp Verenigd Koninkrijk (TTUK) maakten. We kwamen uit op een selectie van negen beleidsmaatregelen (in de vorm van stellingen) die we een week lang paarsgewijs aan onze respondenten hebben voorgelegd. Welke maatregel krijgt de prioriteit?

Wanneer negen stellingen paarsgewijs met elkaar gecombineerd worden, ontstaan er maar liefst 36 mogelijke combinaties. Om 'overbevraging' te vermijden, verdeelden we ons Teacher Tapp-panel in twee groepen: elke groep kreeg zes dagen lang elke dag drie mogelijke combinaties voorgelegd in de app. Meer info over de onderzoeksmethode vind je onderaan deze blogpost. Het eindresultaat van dit experiment is een rangschikking van negen beleidsmaatregelen: "Als je als politieke partij iets wilt doen op het gebied van onderwijs, dan vinden leraren en andere onderwijsprofessionals dat je vooral dit moet doen."

2. Rangschikking

Elke dag deden er rond de 1.050 deelnemers mee. Samen kwamen zij tot dit resultaat, van hoogste naar laagste prioriteit:

De beleidsmaatregel rond het lerarendiploma staat bovenaan: deze kreeg over de zes dagen heen 3.177 kliks van de 4.206 totaalkliks die gegeven werden met deze combinatie, wat neerkomt op bijna 76%. De beleidsmaatregel rond het buitengewoon onderwijs staat onderaan: deze kreeg 297 kliks van de 4.214 totaalkliks die gegeven werden met deze combinatie, wat neerkomt op 7%.

Dat een leraar over een lerarendiploma moet beschikken, is voor onze respondenten de grootste prioriteit uit de lijst. Toch is dit in geen enkel partijprogramma expliciet terug te vinden. Deze beleidsmaatregel werd bevraagd omdat we uit de eerdere app-resultaten konden afleiden dat dit een belangrijk thema is voor onze respondenten, en ook omdat deze maatregel in Nederland zeer populair bleek (cf. bevraging Teacher Tapp Nederland). De gratis schoolmaaltijden komen pas op de zevende plaats in de lijst, maar nemen in vier van de zeven partijprogramma's wel een belangrijke plaats in (Groen, Open Vld, PVDA en Vooruit). Het afbouwen van buitengewoon onderwijs en Nederlands verplichten op de speelplaats belanden onderaan de lijst. Dit betekent dat deze maatregelen als minder prioritair worden gezien in vergelijking met de andere maatregelen.

2.1 Groepen vergelijken

We waren uiteraard benieuwd naar de impact op bovenstaande rangschikking wanneer we kleuteronderwijs, lager onderwijs en secundair onderwijs met elkaar vergelijken. Wat blijkt? De drie hoogstscorende maatregelen zijn voor elke groep hetzelfde, op één wijziging in volgorde na: de respondenten van lager onderwijs geven iets meer prioriteit aan het versterken van de lerarenopleidingen dan aan het moeten beschikken over een lerarendiploma voor de klas. Wanneer we onderwijsprofessionals met minder dan 10 jaar ervaring vergelijken met onderwijsprofessionals met meer dan 10 jaar ervaring, zien we iets gelijkaardigs: de drie hoogst scorende maatregelen zijn dezelfde, maar wie minder dan 10 jaar ervaring heeft, vindt het versterken van lerarenopleidingen en meer omkadering bieden aan afstuderende en startende leraren belangrijker dan het moeten beschikken over een lerarendiploma.

Opvallend is dat de maatregelen van het afbouwen van buitengewoon onderwijs en van Nederlands op de speelplaats bij alle groepen onderaan staan in de rangschikking. We kunnen daaruit afleiden dat deze beleidsmaatregelen minder belangrijk geacht worden in vergelijking met de andere maatregelen.

2.2 Meningen over de maatregelen

De rangschikking zelf vertelt ons weinig over in welke mate de respondenten al dan niet akkoord gaan met een beleidsmaatregel. We kunnen ervan uitgaan dat de eerste beleidsmaatregelen populair waren omdat die het meest verkozen werden in de lijst, en dat de laatste beleidsmaatregelen minder populair waren tegenover de andere maatregelen. Maar wat vinden onze respondenten van al deze maatregelen? De voorbije maanden kwamen deze thema's aan bod in de app. Dit zijn de resultaten:

2.3 De standpunten van de partijen

We leggen de top drie naast de publiek toegankelijke verkiezingsprogramma's om te verduidelijken wat de precieze standpunten van de grote partijen (in alfabetische volgorde) zijn over deze beleidsmaatregelen*.

	Een leraar moet beschikken over een lerarendiploma.	Er moet ingezet worden op het versterken van lerarenopleidingen.	Er moet meer omkadering zijn voor afstuderende en startende leraren.
cd&V	Introductie van onderwijsassistenten en masters basisonderwijs voor het versterken van de draagkracht van het schoolteam.	Intensieve samenwerkingen tussen lerarenopleidingen en oefenscholen met oog voor het op peil houden van de praktijkervaring van de lerarenopleiders.	Mandaat van mentor als stevige link tussen de lerarenopleidingen en het onderwijswerkveld. Ingroeibanen voor starters, met garantie van een jaar voltijdse werkzekerheid en aanvangsbegeleiding.
Groen	Leerkrachten verdienen de juiste omkadering en ondersteuning om kwaliteitsvol onderwijs te kunnen geven aan elke leerling. Goede leerkrachten naar het onderwijs halen en in het onderwijs houden.	Hierover vonden we niks terug in het reguliere partijprogramma.	Startersstatuut voor beginnende leerkrachten, met werkzekerheid, minder lesuren en meer begeleiding.
N-VA	Zo veel mogelijk mensen met een pedagogisch diploma voor de klas krijgen en houden. Maximumduur detachering beperken. Pedagogisch bekwaamheidsbewijs voor alle directies is vanaf bepaalde schoolgroottes niet langer vereist.	Minimumdoelen voor de lerarenopleidingen. Toelatingsexamen voor alle lerarenopleidingen, met uitzondering voor wie al een diploma hoger onderwijs heeft.	Een degelijk HR-beleid in het onderwijs met aandacht voor alle fases in een onderwijscarrière van aanvang tot het einde.
Open Vld	Hierover vonden we niks terug in het reguliere partijprogramma.	Nog meer praktijkervaring en extra uren voor de klas.	Inductiejaar in de lerarenopleiding. Dat laatste jaar staat de aspirant-leerkracht volledig voor de klas zodat die voldoende praktijkervaring kan opdoen en tegelijk begeleid blijft door de hogeschool of universiteit.
PVDA	Hierover vonden we niks terug in het reguliere partijprogramma.	Hervorming van de lerarenopleiding: meer algemene kennis, maar ook meer vaardigheden om les te geven in grootsteden, aan kinderen met een armoedeproblematiek en aan kinderen met een handicap.	Extra begeleiding voor startende leerkrachten en tijd om zich voor te bereiden door middel van een ‘inwerkjaar’.
Vlaams Belang	Hierover vonden we niks terug in het reguliere partijprogramma.	Hierover vonden we niks terug in het reguliere partijprogramma.	De uitstroom van beginnende leerkrachten aanpakken. Globaal actieplan om betere condities te realiseren voor de scholen en het onderwijspersoneel.
Vooruit	Iedereen met de ambitie om les te geven, moet een kwalitatieve, sterke opleiding kunnen volgen, op maat van hun profiel (graduaat, bachelor, zij-instromer, master). In ‘schools of education’ worden specialisten in lesgeven opgeleid. Onderwijsassistenten kunnen via opleidingen doorgroeien naar leerkracht en leerkracht-specialist (master).	Kerndoelen voor de lerarenopleiding met kwalificatie- en bijscholingsvereisten voor lectoren. Versterken van de starttoets die het niveau van Nederlands meet.	Praktijkschok bij startende leerkrachten opvangen. Een extra jaar betaalde stage in de basisopleiding.

*Indien we zaken over het hoofd zouden zien, gelieve dit te melden aan Teacher Tapp Vlaanderen.

En hoe zit het met de twee maatregelen die als minst prioritair worden aangegeven door de respondenten van Teacher Tapp? Wat het buitengewoon onderwijs betreft: cd&v wenst de capaciteitstekorten aan te pakken en spreekt over aanbodgerichte uitbreiding, Groen gaat voor inclusief onderwijs voor leerlingen met een beperking, N-VA wil knopen doorhakken voor een doortastend inschrijvingsdecreet, Open Vld steunt inclusie in het gewoon onderwijs en wil tegelijk het buitengewoon onderwijs versterken, PVDA wil in de eerste plaats meer investeren in het buitengewoon onderwijs maar op termijn meer inzetten op inclusie in het reguliere onderwijs, Vooruit legt de focus op hybride leerwegen en schoolgarantie. Wat Nederlands op de speelplaats betreft: Vlaams Belang wil dat het Nederlands de exclusieve communicatietaal is in de klas, op de speelplaats en in de omgang met de ouders.

Een stemadvies geven we niet. We vroegen wel aan ons panel of ze al weten op wie ze willen stemmen. Een groot deel wist het nog niet of twijfelde nog.

2.4 Wat ontbreekt?

Na afloop van ons verkiezingsthema in de app stelden we de open vraag: 'Welke beleidsmaatregel m.b.t. onderwijs zag je de voorbije week niet passeren in de app, maar vind je wel prioritair?' We ontvingen hierop 211 reacties. Een korte samenvatting:

De vraag naar kleinere klassen en minder administratie komt heel vaak voor, alsook meer ondersteuning op de werkvloer. Dit pleidooi wordt al jaren gevoerd en kwam uitgebreid aan bod in ons eerdere rapport over 'Wat heeft onderwijs nu nodig'. Ook de beeldvorming van het lerarenberoep wordt meermaals aangehaald: hoe de job aantrekkelijker maken? Daarop heeft Teacher Tapp Vlaanderen ingezet via het rapport 'Het schoonste beroep'. We zien verschillende voorstellen uit het rapport van de Commissie der Wijzen aan bod komen, waaronder de 38-uren week. Het afschaffen van koepels en netten wordt eveneens vernoemd. Zijn verder in trek: meer loon en/of extralegale voordelen voor leraren, het inkorten van de zomervakantie ... Al deze thema's werden de voorbije jaren frequent bevraagd in de app. Er zijn zeker partijen die willen inzetten op verschillende van deze maatregelen, maar er is ook een groot deel van de door leraren aangereikte 'ontbrekende thema's' dat de partijprogramma's niet haalde.

3. Conclusie

De resultaten hebben twee opvallende conclusies:

Er was een opmerkelijke overeenstemming over de eerste drie beleidsmaatregelen: het belang van een lerarendiploma, het versterken van de lerarenopleiding en het omkaderen van afstuderende en startende leraren. Binnen elke groep onderwijsprofessionals werden deze als hoogst prioritair aangegeven, ongeacht schooltype of jaren ervaring.
Ook de laatste twee beleidsmaatregelen zijn gelijk bij elke groep: het afbouwen van buitengewoon onderwijs en het Nederlands moeten spreken op de speelplaats, zijn maatregelen die weinig tot niet werden verkozen boven de andere zeven maatregelen.

We hopen dat deze bevindingen beleidsmakers zullen inspireren om in dialoog te gaan met zij die dagelijks in het onderwijsveld actief zijn en wiens werk rechtstreeks wordt beïnvloed door deze beleidsmaatregelen. Dit onderzoeksrapport roept ook op tot een nauwere betrokkenheid van beleidsmakers op de onderwijssector, in de hoop dat dit zal leiden tot effectievere en meer afgestemde beleidsmaatregelen.

4. Meer info over het experiment

4.1 Zij deden het ons voor ...

We lieten ons voor dit experiment inspireren door onze collega's uit het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Klik door voor de resultaten van Teacher Tapp UK: Labour Party Education Policies: Ranked by Teachers! en Teacher Tapp Nederland: Als leraren het onderwijsbeleid zouden maken.

4.2 Onderzoeksmethode

We namen de partijprogramma's door van de kiesbare partijen in Vlaanderen: cd&v, Groen, N-VA, Open Vld, PVDA, Vlaams Belang en Vooruit. Vervolgens lijstten we alle beleidsmaatregelen op met betrekking tot onderwijs. We verzamelden op die manier meer dan 20 beleidsmaatregelen. Om een verdere selectie te maken, onderzochten we welke prioriteiten de stemtesten legden, en welke selectie onze buren in Nederland en het Verenigd Koninkrijk hadden doorgevoerd. We schrapten ook de maatregelen die we eerder al talloze keren in de app hadden bevraagd, zoals het inkorten van de zomervakantie, het verminderen van de administratie, een smartphoneverbod ... Uiteindelijk kwamen we uit op een selectie van negen beleidsmaatregelen.

Vervolgens voerden we een 'Discrete keuze experiment' (DCE) uit om de voorkeuren in ons onderwijspanel te bestuderen. Aan de respondenten werd in de app gevraagd om beleidsmaatregelen te kiezen wanneer ze slechts twee keuzes kregen voorgelegd. De negen beleidsmaatregelen werden allemaal met elkaar gecombineerd, wat leidde tot 36 mogelijke combinaties. In totaal waren er dus 36 vragen. Omdat er veel Teacher Tappers zijn, deelden we het panel in twee groepen op. We konden deze vergelijkende keuzes willekeurig maken zodat elke respondent er 18 beantwoordde. Zes dagen lang kreeg iedereen drie combinaties van beleidsmaatregelen per dag voorgelegd. We kregen telkens iets meer dan 500 reacties op elke vraag. Op het einde van de bevraging pasten we de gebruikelijke wiskunde toe om de beleidsmaatregelen te rangschikken van hoogste naar laagste prioriteit.

4.3 Kanttekeningen

We geven geen stemadvies. Partijprogramma's lezen kan veel ophelderen. En er zijn voldoende stemtesten die ondersteuning kunnen bieden in het maken van een keuze.
Bij een paarsgewijze vergelijking bieden we slechts twee antwoordmogelijkheden aan om nadien een statistische berekening te kunnen doen. Het kon dus voorvallen dat een respondent zich niet (helemaal) herkende in de aangeboden opties. Deze kanttekening werd op voorhand gekaderd in de app en op de website. Het ging namelijk niet over in welke mate de respondenten akkoord gaan, maar over prioriteren.
Kiezen is verliezen: na het lezen van de partijprogramma's kwamen we uit op meer dan 20 beleidsmaatregelen. Omdat we alle stellingen tegenover elkaar wilden afwegen zonder de respondenten te overstelpen, hebben we ons beperkt tot een selectie. Maatregelen die 'gemist' werden, werden nadien bevraagd via een open vraag.
We kregen van iemand de feedback dat één van de stellingen te weinig concreet was, waardoor die voor interpretatie vatbaar is (Wat verstaan we onder "het versterken" van lerarenopleidingen?). Dit is een afweging die we gemaakt hebben: een te concreet geformuleerde stelling kan leiden tot minder herkenbaarheid bij de grote groep.
Ongetwijfeld lagen bepaalde stellingen gevoelig. We hebben hierover echter geen meldingen ontvangen.